„Dolina Issy” jest powieścią Czesława Miłosza, która wydana została w 1955 roku. Poeta opisuje w książce swoje wspomnienia z dzieciństwa i portretuje wieś litewską z początków XX wieku. Głównym bohaterem powieści jest Tomasz, który pochodził ze szlacheckiej rodziny. Fascynuje się botaniką, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wyjeżdża z matką. Innymi bohaterami książki są Romuald Bukowski, leśnik Baltazar, dziadek Tomasza Kazimierz Surkunt, gospodyni księdza Magdalena oraz służąca Romualda Barbara.
Streszczenie powieści „Dolina Issy”
Świat w powieści jest widziany z perspektywy ośmioletniego Tomasza. Opisuje on litewski krajobraz wiejski z początku dwudziestego stulecia, który jest pełen przygód i piękna oraz śmierci. Okolice domu Tomasza, czyli wieś Ginia, zamieszkiwana jest przez ubogich Litwinów i polskich szlachciców. Między tymi dwiema grupami cały czas dochodzi do konfliktów.
Tomasz przebywa w dworku szlacheckim u swoich dziadków, Kazimierza i Michaliny Surkontów. W tym czasie jego rodzice są na wojnie. Wieś Ginia jest tyglem kulturowym, który zamieszkują Polacy, Litwini, Żydzi, Niemcy i Rosjanie. Wśród mieszkańców przetrwały pogańskie, litewskie rytuały, stąd też obecność duchów i diabłów jest jakby naturalnym elementem życia tamtejszej ludności. W powieści opisane są rytuały związane z Wielkanocą i innymi świętami katolickimi i prawosławnymi. Wioska jest oddalona od całego świata, mimo toczącej się naokoło wojny, panuje tu spokój. W czasie wojnypojawia się jedynie trzech Niemców.
Mieszkańcy wioski wdają się w romanse – służąca Romualda Bukowskiego Barbara jest w nim zakochana i w końcu udaje się jej nawiązać z nim romans. Romuald Bukowski romansuje również z Heleną, ciotką Tomasza. Gospodyni Magdalena jest zakochana w księdzu i przez tą nieszczęśliwą miłość popełnia samobójstwo. Następnie jej duch straszy mieszkańców wioski, więc ludzie decydują się ekshumować ciało, odrąbać głowę zwłokom i przebić serce osikowym kołkiem.
Leśnik Baltazar jest jednym z głównych bohaterów powieści. Tomasz przedstawia jego historię: Baltazar zabił kiedyś człowieka i odtąd jest dręczony wyrzutami sumienia. By je ukoić, podpala swój dom i chce się w nim zabić, jednak w ostatniej chwili ucieka z niego, zabijając przez przypadek niewinnego chłopa. W odwecie inni mieszkańcy wsi ruszają za nim w pogoń i linczują leśnika.
Te i inne opowieści przedstawione są w sielankowej scenerii Doliny Issy. Dla Tomasza, czas spędzony we wsi Ginia jest idyllą i szczęśliwym okresem w jego życiu. Po zakończeniu wojny sielanka ta się kończy, gdyż matka zabiera Tomasza do niepodległej Polski.
