„Nie-boska komedia” jest dramatem romantycznym napisanym w 1833 roku przez Zygmunta Krasińskiego. Utwór wydany został w 1835 r. Tytuł nawiązuje do „Boskiej komedii” Dantego w przewrotny sposób. Przymiotnik „nie-boska” w tytule wskazuje na działania ludzi, które są pozbawione boskiej interwencji i zależą jedynie od woli człowieka. Dzieło Krasińskiego jest krytyką romantycznej wizji rzeczywistości, rewolucji oraz systemu społeczno-politycznego.

Krasiński napisał swój utwór pod wpływem osobistych przeżyć (jego ojciec, wierny carowi, zakazał mu walki w powstaniu listopadowym) oraz manifestacji warszawskiej w trakcie pogrzebu senatora Bielińskiego. Ówczesne wydarzenia polityczne, takie jak rewolucja francuska, powstanie robotników w Lionie oraz napięcia społeczne również znalazły odwzorowanie w utworze. Głównym bohaterem jest Mąż czyli Hrabia Henryk. Jest on poetą, który ma wysokie mniemanie o sobie. Przez poczucie wyższości skazuje siebie na przekleństwo. Jest to również przyczyna jego nieszczęść rodzinnych. Hrabia jest działaczem społecznym i przywódcą arystokracji walczącej z rewolucjonistami. Mimo wad swojej warstwy społecznej, pozostaje jej wierny. W chwili zwycięstwa rewolucjonistów popełnia samobójstwo.

Streszczenie lektury

1. Poezja jest jednocześnie darem, jak i źródłem cierpienia. Poeta „nieszczęśliwy” próbuje pogodzić życie ziemskie z poezją, jednak jest to niemożliwe w wyniku czego poeta nie zaznaje szczęścia i realizacji ani w poezji, ani w życiu doczesnym. Drugim rodzajem jest poeta „błogosławiony”, który jest oddany poezji i przewodzi ludowi.

2. Anioł Stróż zsyła dla poety żonę, która ma mu urodzić dziecko. Jednak złe duchy wysyłają do niego również kochankę, która jest ożywionym trupem kobiety. W przyszłości poecie ześlą również wizję sławy (symbolizowany przez wypchanego orła) oraz naturę pod postacią spróchniałego obrazu Edenu. Zjawy te mają zniewolić poetę.

3. Anioł Stróż obiecuje poecie swoją opiekę, jeśli ten dotrzyma przysięgi małżeńskiej. Po zawarciu małżeństwa poeta rzuca sam na siebie przekleństwo w przypadku, jeśli przestanie kochać swoją żonę i o nią dbać. Podczas wesela Pan młody zachwyca się swoją żoną.

4. Podczas nocy poślubnej mąż widzi piękną dziewicę we śnie. Po przebudzeniu się poety, Dziewica mówi mu, że zdradził on żonę. Poeta jest tym przerażony i wychodzi do ogrodu, gdzie myśli o swoim nieszczęsnym losie. Obiecuje Dziewicy, że pójdzie za nią, jednak wtedy dobiega go wołanie Żony.

5. Żona przygotowuje się do chrztu dziecka. Jednocześnie pyta męża, dlaczego jego uczucia do niej uległy ochłodzeniu. Poeta wzbrania się i mówi, że kocha ją i dziecko. Jednak w tym samym momencie słychać grzmot i pojawia się Dziewica. Mąż jest urzeczony jej pięknem, jednak Żona widzi jej prawdziwe oblicze – trupią czaszkę i czuje zapach siarki. Mąż odchodzi z Dziewicą.

6. Goście na chrzcie dziwią się, że nie ma poety (Hrabiego) i jego żona dziwnie się zachowuje. Ksiądz Beniamin udziela chrztu Jerzemu Stanisławowi, jego matka błogosławi je, by malec został poetą. Dzięki temu zaskarbi sobie miłość ojca i matce przebaczenie męża.

7. Mąż podąża za Dziewicą, która objawia mu się pod postacią odrażającego trupa. Jednak cały czas za nią podąża, gdyż chce dochować swojej obietnicy. Złe Duchy śmieją się z poety, jednak wtedy zjawia się Anioł Stróż, który każe Hrabiemu wrócić do domu.

8. Po powrocie do domu, Mąż dowiaduje się że żona odwieziona została do domu wariatów. Hrabia udaje się do niej i próbuje z nią porozmawiać. Jego żona mówi mu, że Bóg pozwolił jej stać się poetką, podobnie jak ich synowi. Po tych słowach jego żona umiera.

9. Syn poety, Orcio, ma już kilka lat. Zatapia się w marzeniach i zamiast się bawić, chodzi zamyślony. Większość osób wróży mu wspaniałą przyszłość, jednak malarz przedstawia go jako małego szatana, a ojciec widzi w nim duszę poety.

10. Poeta z synem modlą się nad grobem matki. Orcio zmienia słowa modlitwy, czym denerwuje ojca. Tłumaczy się, że słowa same cisną mu się na usta i często widuje zjawę matki. Poeta prosi Boga, by ten nie zsyłał na chłopca poetyckich wizji, gdyż może to go zabić.

11. Filozof rozmawia z mężem o przemianach i rewolucji. Filozof jest zwolennikiem takich zmian, natomiast Mąż odpowiada mu, że rewolucja prowadzi do zagłady.

12. Mąż myśli o tym, że nie spełnił swojej misji życiowej i nie posiadł wszelkich wiadomości, ani nie ma już w sobie żadnych uczuć i chęci do tego. Wtedy przemawia do niego Anioł Stróż, który mówi mu, że biedni ludzie mogą mu pomóc. Jednak Anioła zagłusza Mefisto, który zsyła czarnego Orła. Ten zachęca Poetę do walki i obiecuje mu chwałę i zwycięstwo.

13. Orcio staje się niewidomy, na co lekarze nie mogą nic poradzić. Hrabia chce się pomodlić za niego, jednak słyszy tylko głos, że chłopiec stał się poetą, więc nie może więcej żądać od Boga.

14. Chłopiec mówi przez sen i dziwnie się zachowuje. Poeta wzywa lekarza, który orzeka, że Orcio dostał pomieszania zmysłów. Ojciec obiecuje mu wyzdrowienie, choć w duchu wie, że to się nie stanie.

15. Tłumowi obdartych i pijanych ludzi przewodzi Pankracy, żądny krwi rewolucjonista. W obozie Żydów trwają przygotowania do zemsty na chrześcijanach. Żydzi wyrzekli się swojej religii i stali się przechrztami. Rewolucjonista Leonard wzywa przywódcę Przechrztów do Pankracego.

16. Pankracy wysyła go do Hrabiego, by go sprowadził. Pankracy widzi w Mężu poetę i jest pod wrażeniem jego osobowości.

17. Mąż ubrany jak rewolucjonista idzie do obozu wroga. Tam mija grupy osób, które żądają krwawej zemsty za swoich dotychczasowych panów. Słuchają przemowy Leonarda, który obiecuje nowy porządek świata, do którego należy doprowadzić przez walkę i krwawy mord. Mąż widzi zniszczony cmentarz, ruiny kościoła i widzi, że wśród tych ludzi panuje bałagan, pijaństwo i rozwiązłość seksualna. Nie wierzy on, by mogli zagwarantować szczęście ludzkości.

18. Mąż i Przechrzta odchodzą do wąwozu św. Ignacego. Poeta słyszy tam głosy duchów, które lamentują nad zniszczonymi świątyniami. Hrabia obiecuje, że dokona zemsty na wrogach Chrystusa. W wąwozie Pankracy spotyka się z Hrabią. Mąż myśli o tym, by walczyć w obronie arystokracji. Pankracy przychodząc do siedziby Hrabiego, widzi rekwizyty i obrazy arystokratów i domyśla się jego intencji. Pankracy próbuje go od tego odwieść i mówi, że dzięki temu może ocalić jego syna. Jednak Hrabia Henryk odrzuca to, gdyż nie pozwala mu na to honor.

19. Hrabia zwraca uwagę Pankracemu, że on też gardzi swoim ludem. Jednak ten mu odpowiada, że rewolucja jest etapem przejścia ludzkości na wyższy poziom rozwoju. Hrabia mówi, że arystokracja miała ogromne znaczenie w historii, jednak według Pankracego szlachtę cechowała zachłanność, brak patriotyzmu, wyzysk wobec innych czy niewierność małżeńska. Rozstają się oni nie uzgodniwszy kompromisu.

20. Na zamku św. Trójcy arystokracja pod wodzą Hrabiego Henryka szykuje się do odparcia ataku rewolucjonistów. Wymusza on na innych, by przysięgli że się nie poddadzą i będą walczyć mężnie. Odmawia też namowom, by negocjować z rewolucjonistami.

21. Sługa Jakub mówi Hrabiemu, że Orcio siedzi w wieży i śpiewa proroctwa. Henryk rozmyśla o tym, że są to jego ostatnie chwile.

22. Orcio widzi, że duchy pomordowanych mszczą się na potomku swoich ciemiężycieli. Osoba ta jest podobna do Hrabiego, wtedy zjawia się ojciec, bierze syna i ucieka stamtąd.

23. W komnacie zamkowej zbiera się arystokracja, która wypowiada posłuszeństwo Hrabiemu i godzi się na warunki rewolucjonistów. Hrabia Henryk zarzuca im życie niezgodne z normami moralnymi, jednak Ci chcą wydać go Pankracemu. Żołnierze Jakuba bronią Hrabiego, jednak kończy im się amunicja. W końcu jedna z kul dosięga Orcia i chłopiec ginie.

24. Mąż z Jakubem i żołnierzami ruszają do walki. W tym czasie Pankracy skazuje kolejnych arystokratów i szuka wzrokiem Hrabiego Henryka. Jeden z żołnierzy mówi, że Henryk jako jedyny walczył. Henryk widząc, że arystokracja przegrywa, popełnia samobójstwo. Pankracy oddaje jemu hołd jako jedynemu, który walczył i rozkazuje zburzyć twierdzę.

25. Pankracy z Leonardem udają się na szczyt baszty i tam przywódca rewolucji widzi postać Chrystusa w koronie cierniowej, który przewierca go wzrokiem. Wtedy Pankracy umiera krzycząc „Galilejczyku, zwyciężyłeś!”.