Bolesław Prus jest jednym z najbardziej znanych polskich pisarzy. Jego powieści oraz nowele zaliczane są do najwybitniejszych utworów polskiego realizmu oraz pozytywizmu. Najbardziej znane utwory to „Faraon”, „Lalka”, „Antek” oraz „Katarynka”. Bolesław Prus w swoich dziełach często poruszał tematykę niesprawiedliwości społecznej, ukazując złą sytuację najniższych warstw społecznych. W powieści „Lalka” nakreślił on obraz ówczesnej Warszawy i różnych klas społecznych, zarówno bogatego mieszczaństwa, szlachty jak i najbiedniejszych mieszkańców. 

Opracowanie powieści „Lalka” – najważniejsze informacje o lekturze

– Powieść społeczno-obyczajowa publikowana była w „Kurierze Codziennym” w latach 1887-1889.

– Pierwsze wydanie książkowe było w 1890 r. w Warszawie.

– Informacja prasowa o procesie kobiety w Bernie, która została oskarżona o kradzież lalki, zainspirowała Bolesława Prusa do pomysłu na powieść. Kobieta ta została później uniewinniona gdyż sprzedawca przyznał, że sprzedał tą lalkę. Prus w powieści ujął podobną scenę rozgrywają się między Heleną Stawską oskarżoną przez baronową Krzeszowską.

– Powieść miała początkowo nosić tytuł „Trzy pokolenia”, które odnosiło się do generacji reprezentowanych przez Rzeckiego (dawni idealiści o romantycznym idealizmie politycznym), Wokulskiego (pokolenie przejściowe) i Ochockiego (pokolenie pozytywistycznych idealistów naukowych). Choć tytuł „Lalka” wydaje się być przypadkowy, to badacze wskazują że może to być określenie kobiet w typie Izabeli Łęckiej, nawiązywać do teorii „teatru świata”, w którym ludzie grają swoje role oraz  zabawka ta ma być symbolem ułudy i ideałów, niespełnionych w rzeczywistości.

– Powieść składa się z wątku miłości Wokulskiego do Izabeli, jak również przedstawia życie różnych typów bohaterów: Rzeckiego, Heleny Stawskiej, baronostwa Krzeszowskich i Ochockiego.

Streszczenie wydarzeń w powieści

1. Z rozmowy mężczyzn poznajemy historię Wokulskiego, który był subiektem, walczył w powstaniu, został zesłany na Syberię, po śmierci żony przejął sklep i obecnie wyjechał na wojnę w Bułgarii pomnażać majątek.

2. Wokulski spotyka się z Rzeckim, udało mu się pomnożyć majątek i jest obecnie bogatym człowiekiem. Dowiadujemy się o Tomaszu i jego córce, Izabeli Łęckiej. Rodziny szlacheckiej, która straciła niemal cały majątek ale mimo to stara się żyć wystawnie.

3. Wokulski jest zakochany w pannie Izabeli i stara się o jej rękę, daje jej ciotce, hrabinie Karolowej, sporą sumę na dobroczynną działalność.

4. Łęcka wiedząc że Wokulski czyni o nią starania, idzie zobaczyć do go sklepu. Nie podoba jej się i uważa go za człowieka oschłego, kokietuje subiekta Mraczewskiego, na to zniesmaczony Wokulski wychodzi. Podczas spaceru spotyka furmana Wysockiego, ten nie ma pracy i Wokulski mu pomaga.

5. W Wielki Piątek Wokulski w kościele spotyka hrabinę i Izabelę. Hrabina wita go miło, jednak Izabela rzuca mu uwagi po angielsku, Wokulski postanawia się nauczyć tego języka. Zauważa też nierządnicę Marię, której potem pomaga oraz młodą kobietę z dzieckiem (Helena Stawska z Helusią).

6. W Wielką Niedzielę na śniadaniu u hrabiny robi pozytywne wrażenie na obecnych, jedynie Izabela nie jest nim zachwycona.

7. Wokulski poznaje Juliana Ochockiego, młodego naukowca i wynalazcę. Kiedy okazuje się, że nie chce się on żenić z Izabelą, Wokulski pragnie go bliżej poznać.

8. Pani Meliton przekazuje Wokulskiemu, że licytują kamienicę Łęckich i baronowa sprzedaje klacz na pokrycie długów. Wokulski kupuje klacz i idzie obejrzeć kamienicę, tam poznaje Helenę Stawską.

9.  Na wyścigach Wokulski wygrywa, baron urażony jest tym i złośliwie nazywa Wokulskiego konkurentem panny Łęckiej. Kupiec żąda satysfakcji za urażenie kobiety. W pojedynku Wokulski rani barona i odnosi zwycięstwo.

10. Po pewnym czasie Wokulski dostaje zaproszenie do Łęckich. Wokulski miło rozmawia z Izabelą m.in. na temat tragika włoskiego Rossiego. Wokulski jest szczęśliwy i załatwia owacje dla Rossiego, wydaje polecenie Rzeckiemu, by poszedł do teatru i wręczył artyście album o Warszawie. Tam Rzecki zauważa, że Wokulski wpatruje się w Izabelę a ona w Rossiego.

11. Szlangbaum zlicytował kamienicę w imieniu Wokulskiego po zawyżonej cenie, Izabeli się to nie podoba. Do Izabeli przybywa dawny adorator Kazimierz Starski i panna nie zwraca uwagi na Wokulskiego. Ten rozzłoszczony wyjeżdża do Paryża.

12. Rzecki w „Pamiętnikach starego subiekta” opowiada o swoim życiu i pracy w sklepie. Obecnie pracuje z subiektami Mraczewskim, Lisieckim i Klejnem. Rzecki pochodził z ubogiej rodziny, brał udział w Wiośnie Ludów na Węgrzech, od młodości pracował jako subiekt. Rzecki opowiada też o obecnych relacjach w sklepie i Wokulskim i jego stosunkom z Izabelą Łęcką. Według innych zdobywa on majątek dla panny Łęckiej, Rzecki jednak w to nie wierzy.

13. Rzecki opisuje przegląd kamienicy kupionej przez Wokulskiego, poznaje wszystkich mieszkańców, z których najsympatyczniejsza wydaje mu się młoda mężatka pani Stawska z dzieckiem. Jej mąż oskarżony o zbrodnię, uciekł i nie daje znaków życia. Według Rzeckiego to ona byłaby idealną żoną dla Wokulskiego.

14. Wokulski w Paryżu pomaga swojemu wspólnikowi Suzinowi w interesach. W Paryżu poznaje też profesora Geista, która pracuje nad wynalezieniem metalu lżejszego od powietrza i prosi Wokulskiego o dofinansowanie. Choć wszyscy mówią że Geist jest wariatem, to wzbudza sympatię Wokulskiego, jednak nie pomaga mu finansowo gdyż okazuje się, że ten ma już pieniądze ze sprzedaży materiałów wybuchowych.

15. Kiedy Prezesowa Zasławska zaprasza Wokulskiego do majątku w Zasławku, ten decyduje się na powrót do Polski. Tam spędza czas m.in. z panią Wąsowską (młodą wdową), która go kokietuje, jednak on nie odpowiada na jej zaloty.

16. Do Zasławka przybywa Izabela, dzięki czemu Wokulski spędza z nią sporo czasu. Mówi pannie Izabeli o swoich uczuciach i nie zostaje odepchnięty, co go bardzo cieszy.

17. Po powrocie do Warszawy Wokulski często bywa w salonie Łęckich, jednak jej często nie ma. Woli od nich wizyty u pani Stawskiej, która zaczyna się w nim zakochiwać.

18. Kiedy do Warszawy przyjeżdża skrzypek Milinari, Izabela kokietuje go, co oburza Wokulskiego. Przez to nie zjawia się u Łęckich przez kilka tygodni, jednak Wąsowska mówi mu że ma wybaczyć niewinny filtr Izabeli.

19. Wokulski jest już oficjalnym narzeczonym Izabeli, na co Helena Stawska załamuje się i wyjeżdża szukać męża.

20. Wokulski wraz z Izabelą, jej ojcem i Starskim jadą pociągiem do Krakowa. W pociągu rozmawia ze Starskim po angielski, że po igraszkach ze Starskim nie może znaleźć kawałka metalu, który dał jej Wokulski w prezencie. Wokulski wychodzi z przedziału i nagle wysiada w Skierniewicach, dając wcześniej do zrozumienia Izabeli że zna angielski.

21. Wokulski próbuje popełnić samobójstwo, jednak ratuje go brat furmana Wysockiego, któremu niedawno pomógł.

22. Wokulski po powrocie do Warszawy nie utrzymuje kontaktów z towarzystwem Łęckich, Węgiełek opowiada mu że Starski zhańbił jego żonę, romansował też z Eweliną i doprowadził do tego, że baron zażądał rozwodu. Wokulski zainteresował się doświadczeniami chemicznymi i pragnie poświęcić się nauce.

23. Wąsowska zaprasza Wokulskiego i próbuje pogodzić go z Izabelą, ten jednak zbija jej argumenty i wydaje się być wyleczony z miłości do panny Łęckiej.

24. Wokulski wyjeżdża, nie mówiąc nikomu o tym gdzie jedzie i na jak długo. Rzecki martwi się o przyjaciela. Mraczewski oświadcza się Stawskiej i zostaje przyjęty.Rzecki cieszy się że Wokulski zerwał z Izabelą Łęcką, jednak niepokoi go jego nieobecność. Podczas pisania listów do Stawskiej i Lisieckiego umiera na serce.

Najważniejsi bohaterowie w lekturze „Lalka”

– Stanisław Wokulski – najprawdopodobniej pochodził z zubożałej rodziny szlacheckiej. W młodości pracował jako subiekt u Hopfera. Postanowił się kształcić i wstąpił do Szkoły Głównej. Po powstaniu styczniowym i powrocie z zesłania ożenił się z bogatszą i starszą Małgorzatą Pfeifer. Kiedy ona zmarła, on odziedziczył spory majątek. Pewnego dnia zobaczył w teatrze Izabelę Łęcką i zakochał się w niej, postanowił wkraść się w jej łaski oraz arystokracji. Wokulskiego charakteryzowało racjonalne postępowanie, dzięki swojemu sprytowi i wiedzy miał szczęście w interesach, interesował się też odkryciami naukowymi i technologicznymi i chciał w nie inwestować. Jednak z drugiej strony był bez pamięci zakochany w Izabeli Łęckiej, która to go odpychała to spędzała z nim czas. Wokulskiemu uczucie to przysłaniało wszystko inne i przez to narażał swoje interesy na straty. Z jednej strony więc był człowiekiem gospodarnym, racjonalnym i wykształconym, ceniącym naukę i widzący przyszłość w rozwoju techniki. Z drugiej strony walczył w zrywie narodowym, poddał się romantycznej miłości i przejawiał romantyzm chcąc uszczęśliwić wybrankę.

– Izabela Łęcka – młoda, piękna kobieta pochodząca z zubożałej szlachty. Panna Izabela była rozpieszczona, otoczona przez wielbicieli i bliskie osoby, żyła jak pod kloszem. Nie zdawała sobie sprawy z pracy, biedy, trudnej sytuacji ludzi i wcale jej to nie interesowało. Wrażenie na niej robiła arystokracja, życie na salonach i artyści. Dla niej małżeństwo było inwestycją, uważała że powinno być zawarte z dobrze urodzonym i majętnym mężczyzną dlatego daje szansę Wokulskiemu. Nie traktowała mężczyzn z szacunkiem, mieli oni zachwycać się nią i adorować. Ponosi konsekwencję za swoje czyny, gdyż odrzucając kolejnych adoratorów, nikt przy niej nie zostaje, ojciec umiera a ona zmuszona jest wstąpić do klasztoru.

– Ignacy Rzecki – starszy subiekt, którego każdy dzień jest ustalony. Jest rzetelnym i dobrym pracownikiem, ze swoim przełożonym jest w przyjacielskich stosunkach, zawsze służy mu radą i pomocą. Rzecki początkowo uważa, że bez niego sklep nie mógłby funkcjonować, potem jednak widzi że tak nie jest, co podłamuje go. Rzecki jest romantykiem, uważa za obowiązek udział w powstaniach a także jedynym powodem małżeństwa miłość. Pod koniec powieści widoczne jest jego rozgoryczenie światem i ludźmi. Pani Stawskiej współczuje za niesprawiedliwości, jakiej doznaje przez uczynki męża, Wokulskiemu za kłopoty miłosne i nieszczęśliwą miłość do Izabeli. Jednocześnie Szlangbaum burzy jego wyobrażenie pracy jako powinności ludzkiej, co ostatecznie podłamuje starszego subiekta.

–  Tomasz Łęcki – ojciec Izabeli, szlachcic na granicy bankructwa. Uważa się za dobrego ekonomistę, choć tak naprawdę to Wokulskiemu wszystko zawdzięcza. Dla Łęckiego arystokracja i on sam są lepszą warstwą społeczeństwa, której się wszystko należy. Dlatego zamiast być wdzięcznym dla Wokulskiego, traktuje go jedynie jako kupca i niechętnie patrzy na jego małżeństwo z Izabelą. Mimo fatalnej kondycji finansowej, nie robi nic by to zmienić, nie podejmuje pracy i oczekuje, że kamienicę sprzeda z wielkim zyskiem. Jego postawa jest roszczeniowa i wygodnicka, nie dba o inne uczucia niż własne.

– Julian Ochocki – młody naukowiec,typowy przedstawiciel myśli pozytywistycznej. Ambitny, skupia się na pracy i chce jej poświęcić całe życie. Kobiety go nie interesują, chyba że spędzałaby czas z nim w laboratorium, jednak takich brak mu w otoczeniu. Ochocki budzi powszechną sympatię otoczenia nie tylko za obycie, ale i trafną obserwację rzeczywistości i mądre rady.

– Helena Stawska – młoda, piękna kobieta. Jej mąż uciekł po tym jak został oskarżony o zbrodnię, przez co zostawił żonę i córkę w ubóstwie. Pani Stawska jest osobą dobrą, życzliwą, która żyje skromnie z córką i teściową. Zamieszkuje ona kamienicę Łęckich i w ten sposób poznaje ją Wokulski i Rzecki. Wokulski zaprzyjaźnia się z nią, natomiast ona się w nim zakochuje. Dla Rzeckiego byłoby wspaniale, gdyby Helena i Wokulski pobrali się, jednak ostatecznie do tego nie dochodzi.

– baronowa Krzeszowska – mieszka w kamienicy Łęckich, którą chciałaby kupić, jednak Wokulski ją przelicytowuje. Oskarżyła Stawską o kradzież lalki z pokoju jej córki, jednak Wokulski wziął w obronę młodą kobietę i została ona uniewinniona.

– Kazimiera Wąsowska – bogata wdowa, która utrzymuje bliskie kontakty z Łęckimi. Flirtuje z Wokulskim oraz z innymi mężczyznami. Wokulski nie jest nią zainteresowany, jednak lubi ją za jej szczerość oraz inteligencję.